Sunday, November 20, 2011

आँगन की धूप


बारह बजे के लगभग घर के छोटे से आँगन में सूर्य की किरणों ने प्रवेश किया। धूप का दो फुट चौड़ा टुकड़ा जब चार फुट लंबा हो गया तो साठ वर्षीय मुन्नी देवी ने उसे अपनी खटिया पर बिछा लिया।
अपनी खटिया थोड़ी परे सरका न, इन पौधों को भी थोड़ी धूप लगवा दूँ।हाथों में गमला उठाए सम्पत लाल जी ने पत्नी से कहा।
धूप का टुकड़ा खटिया और गमलों में बँट गया।
दो-ढ़ाई घंटों तक खटिया और गमले धूप के टुकड़े के साथ-साथ सरकते रहे।
छुट्टियों में ननिहाल आए दस वर्षीय राहुल की समझ में नहीं आ रहा था कि उसके नानू गमलों को बार-बार उठाकर इधर-उधर क्यों कर रहे हैं। आखिर उसने इस बारे नानू से पूछ ही लिया।
सम्पत लाल जी बोले, बेटा, पौधों के फलने-फूलने के लिए धूप बहुत जरूरी है। धूप के बिना तो ये धीरे-धीरे सूख जाएँगे।
कुछ देर सोचने के बाद राहुल बोला, नानू! जब हमारे आँगन में ठीक-से धूप आती ही नहीं तो आपने ये पौधे लगाए ही क्यों?
जब पौधे लगाए थे तब तो बहुत धूप आती थी। वैसे भी हर घर में पौधे तो होने ही चाहिएँ।
पहले बहुत धूप कैसे आती थी?राहुल हैरान था।
बेटा, पहले हमारे घर के सभी ओर हमारे घर जैसे एक मँजिला मकान ही थे। फिर शहर से लोग आने लगे। उन्होंने एक-एक कर गरीब लोगों के कई घर खरीद लिए तथा हमारे एक ओर चार मँजिला इमारत बना ली। फिर ऐसे ही हमारे दूसरी ओर भी ऊँची इमारत बन गई।
और फिर पीछे की तरफ भी ऊँची बिल्डिंग बन गई, है ना?राहुल ने अपनी बुद्धि का प्रयोग करते हुए कहा।
हाँ…हमने अपना पुश्तैनी मकान उन्हें नहीं बेचा तो उन्होंने हमारे आँगन की धूप पर कब्जा कर लिया।सम्पत लाल जी ने गहरी साँस लेते हुए कहा।
                         -0-

Sunday, September 18, 2011

ਬੇੜੀਆਂ


                                     
ਚਿਤਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹ ਧੂ- ਧੂ ਕਰਕੇ ਜਲਣ ਲੱਗੀ
ਕੰਮ ਦਾ ਬੇਹਿਸਾਬ ਬੋਝ, ਉੱਤੋਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪਤੀ ਦੇ ਗਰਮ ਤੇ ਰੁੱਖੇ ਸੁਭਾ ਕਾਰਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ  ਸਦਾ ਤਨਾਉ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਠਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਉਹਦੀ ਇਕ ਨਾ ਸੁਣਦਾ। ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਵਿਚ ਬਿਨਾ ਤਨਖਾਹ ਦੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚੰਗੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਾਲਾ ਪਰਿਵਾਰ  ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਕਦੇ ਕਿਤੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਦ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਸਿਨੇਮੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗਈ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਕਦੇ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੇ ਕਪੜੇ ਪਾਏ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖੇ। ਬਸ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਦਾ ਧਿਆਨਨਿੱਕੀ-ਨਿੱਕੀ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਪਤੀ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਹੱਥ ਚੁੱਕ ਲੈਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸਦਾ ਸਤਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ
         ਆਖਰ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਨਾੜੀ ਫਟ ਜਾਣ ਕਾਰਣ, ਉਹ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਈ।
ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਸੀਦੋਨੋਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਇੱਕ ਹੋਣਾ ਲੋਚਦੇ ਸੀਪਰ ਸਮਾਜ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।
ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਿਲਦੇ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲੱਗਕੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਹੌਲੇ ਕਰ ਲੈਂਦੀ।
          ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਤੇ ਅੱਗ ਦਾ ਸੇਕ। ਚਿਤਾ ਕੋਲ ਖੜੇ ਲੋਕ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਦੂਰ ਜਾ ਖੜੇ। ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਵੀ ਤੇ ਬੇਟਾ ਵੀ।
           ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਚਿਤਾ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਸੇਕ ਬਹੁਤ ਸੀ, ਪਰ ਪੈਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਿਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਧੂ-ਧੂ ਕਰਕੇ ਜਲ ਰਹੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੇ ਦੂਰ ਖੜ੍ਹੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਵੱਲ ਨਿਗ੍ਹਾ ਮਾਰੀ ਤੇ ਘ੍ਰਿਣਾ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਕਾਤਿਲਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹ ਕਰਦੀ।
             ਆਖਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਹੀ ਦਿੱਤਾਲੋਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਤਡ਼ਪਾ-ਤਡ਼ਪਾ ਕੇ ਮਾਰ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਤਲ ਵੀ ਨਹੀ ਕਹਿੰਦਾ। ਉਹ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ।
             ਮੈ ਵੀ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਨਹੀ ਬਚਾ ਸਕਿਆ। ਮੈਂ ਵੀ…ਮੇਰਾ ਅੰਦਰ ਰੋ ਉੱਠਿਆ।
            ਤੂੰ ਐਵੇਂ ਦੁਖੀ ਨਾ ਹੋ। ਤੇਰੇ ਪਿਆਰ ਕਾਰਨ ਹੀ ਤਾਂ ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਜੀ ਸਕੀ, ਨਹੀ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦੀ…ਉਹਨੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਜਿਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਥੋੜਾ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਬੋਲੀ, ਆ, ਅੱਜ ਸਾਰਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਲੈ…।
 ਅੱਗ ਦੇ ਤੇਜ ਸੇਕ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ਕਿੱਥੇ ਚੱਲੇ ਓਂ, ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਝੁਲਸਾ ਦੇਣਗੀਆਂ
ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਜਾਣ ਤੇ ਵੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਨੂੰ ਸਾੜ ਰਹੀ ਅੱਗ ਦਾ ਸੇਕ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਝੁਲਸਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
                                      -0-

Sunday, May 15, 2011

ਔਰਤ ਦਾ ਦਰਦ


                                               
ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲਛਮੀ ਆਪਣੀ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ।
ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦਿਆਂ ਉਸਦੀ ਬਸਤੀ ਦੀ ਕਮਲਾ ਬੋਲੀ, ਤੂੰ ਰਾਧਾ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਾਲ ਲਿਆਉਣ ਲੱਗਗੀ, ਲੱਛਮੀ?
ਨਾਲ ਨਾ ਲਿਆਵਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਾਂ ਭੈਣ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰਹਿੰਦੀ ਐ, ਨਾਲੇ ਚਾਰ ਪੈਸੇ ਬਣਦੇ ਐ।ਲੱਛਮੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿੰਤਾ ਝਲਕ ਰਹੀ ਸੀ।
ਠੇਕੇਦਾਰ ਕਰਕੇ ਕਹਿਨੀ ਆਂ ਮੈਂ ਤਾਂ। ਮੋਏ ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਠੀਕ ਨ੍ਹੀਂ। ਜਵਾਨ ਧੀ-ਭੈਣ ਘਰੇ ਈ ਰਵੇ ਤਾਂ ਠੀਕ ਐ।
ਰੋਟੀ ਦੀ ਬੁਰਕੀ ਲੱਛਮੀ ਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਈ ਅਟਕ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਗਲਾ ਸਾਫ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਡੂਂਘਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਹੌਲੇ ਜਿਹੇ ਬੋਲੀ, ਘਰ ਕੀਹਦੇ ਕੋਲ ਛੱਡਾਂ ਭੈਣ? ਪਿਓ ਇਹਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦੈ ਸਾਰਾ ਦਿਨ। ਉਹਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਤਾਂ ਠੇਕੇਦਾਰ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਮਾੜੀ ਲੱਗਦੀ ਐ। ਠੇਕੇਦਾਰ ਤੋਂ ਤਾਂ ਬਚਾ ਲੂੰ, ਉਹਤੋਂ ਕੌਣ ਬਚਾਊ ਕੁੜੀ ਨੂੰ।
                      -0-