ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤ

ਦਲਾਲ ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਬਿਉਰਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ, ਪਰ ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਮੀ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਕੋਈ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਠੀਕ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ।

ਇਕ ਦਿਨ ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਬੋਲ ਹੀ ਪਿਆ, “ਆਹ ਏਨਾ ਵਧੀਆ ਰਿਸ਼ਤਾ ਐ। ਮੁੰਡਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ, ਕਮਾਊ, ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਵਧੀਆ। ਮਾਂ ਪਿਓ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਰ ’ਚ ਇਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਈ ਐ, ਯਾਨੀ ਨਿੱਕਾ ਜਿਆ ਪਰਵਾਰ। ਹੋਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਚਾਹੀਦੈ?”

“ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਾਡੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।” ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਬੋਲਿਆ।

“ਕਿਹੜੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤ?”

“ਪਰਵਾਰ ’ਚ ਇਕ ਕੁੜੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਐ। ਏਥੇ ਨਾ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਭੈਣ, ਨਾ ਭੂਆ। ਜੇ ਘਰ ’ਚ ਕੁੜੀ ਈ ਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਡੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਦੁਖ ਦਰਦ ਕੀ ਸਮਝਣਗੇ?”

“ਨਾ ਜੇ ਕਿਸੇ ਘਰ ਕੁੜੀ ਜੰਮੇ ਈ ਨਾ…?”

“ਜੰਮੇ ਈ ਨਾ…! ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ ਫਰਕ ਐ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਈ ਮਾਰੀਆਂ ਹੋਣੀਐਂ।”

ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਦੀ ਦਲੀਲ ਸੁਣ ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਨੂੰ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੁੱਝਿਆ।

-0-

मकान

मकान को देखकर किराएदार बहुत खुश हो रहा था। उसने कभी सोचा भी न था कि शहर में इतना बढ़िया मकान किराए के लिए खाली मिल जाएगा। सब कुछ बढ़िया था–बेडरूम, ड्राइँगरूम, किचन। कहीं भी कोई कमी नहीं थी।

“छत तो पक्की होगी?” उसने मकान-मालिक से प्रश्न किया।

“हाँ जी, बिलकुल पक्की! ऊपर पानी की टंकी भी है। आप जाकर देख आओ।”

किराएदार सीढ़ियाँ चढ़कर छत पर गया और कुछ देर बाद वापस आ गया। अब वह निराश था।

“अच्छा जी, आपको तकलीफ दी। मकान तो बहुत बढ़िया है, पर मैं यहाँ नहीं रह सकता।”

मकान-मालिक ने कहा, “आपको कोई वहम तो नहीं हो गया? मकान में भूत नहीं है और न ही कोई पुलिस-चौकी इसके आसपास है।”

किराएदार ने जब पीछे पलटकर नहीं देखा तो मकान-मालिक ने आगे बढ़कर उसका हाथ पकड़ लिया, “मकान तो चाहे आप किराए पर न लो, लेकिन यह तो बता दो कि इसमें कमी क्या है? लोग तो कहते हैं कि शहर में मकानों का अकाल-सा पड़ गया है, पर यहाँ इतना बढ़िया मकान खाली पड़ा है।”

मकान-मालिक पूरे का पूरा प्रश्नचिन्ह बनकर किराएदार के सामने खड़ा था।

किराएदार ने मकान-मालिक से अपना हाथ छुड़ाते हुए कहा, “आपको पता नहीं है कि आपका मकान घर के योग्य नहीं है। इसके एक तरफ गुरुद्वारा है और दूसरी तरफ मंदिर।”

-0-